سیزدهمین قهرمان رسمی شطرنج مردان جهان - گری کاسپاروف

گری کیموویچ کاسپارُف (Garry Kimovich Kasparov) در ۱۳ آوریل ۱۹۶۳ در باکو از پدری یهودی  و مادری ارمنی  به دنیا آمد. او در سال ۱۹۸۰ به عنوان استاد بزرگی دست یافت. ۵ سال بعد با غلبه بر آناتولی کارپف قهرمان شطرنج جهان شد و تا سال ۱۹۹۳ هنگامی که به دلیل اختلاف با فدراسیون جهانی شطرنج، مسابقه فینال قهرمانی جهان را با نایجل شورت استاد بزرگ انگلیسی، خارج از حمایت فیده برگزار کرد، این عنوان را در اختیار داشت.

پس از آن نیز تا هنگام شکست سال ۲۰۰۰ از ولادیمیر کرامنیک، دنیای شطرنج او را قهرمان واقعی این ورزش می‌شناخت. کاسپارف روز ۱۰ مارس ۲۰۰۵ کناره‌گیری خود را از شطرنج حرفه ‌ای اعلام کرد و وارد فعالیت‌های سیاسی شد. وی از پیشگامان آنالیز در شطرنج مدرن بود و به کمک دستیاران خود ( اساتید بزرگی مانند یوری دوخویان و جوزف دورفمن ) اقدام به تدارکات گسترده علیه حریفان خود می‌کرد. بسیاری از بزرگان شطرنج معتقدند گری کاسپارف برترین شطرنجباز تاریخ است.

کاسپاروف با کسب ریتینگ ۲۸۵۶٫۷ در مارس ۲۰۰۰ در رتبهٔ دوم برترین شطرنج بازان تاریخ از این لحاظ قرار دارد. هم‌چنین وی به مدت ۲۵۵ ماه در صدر شطرنجبازان برتر دنیا قرار داشته است، بیشتر از هر شطرنجباز دیگری. کاسپاروف همینطور یازده جایزه اسکار شطرنج نیز به دست آورده که این رکورد نیز تا کنون پابرجا است.

کاسپاروف به نام گاری کیموویچ واینستاین در باکو آذربایجان به دنیا آمد. پدر او کیم مویسیویچ واینستاین یهودی-روسی بود و مادر او کلارا کاسپاریان ارمنی بود. پدر او در اثر سرطان خون در زمانی که او هفت ساله بود درگذشت. در سن ۱۲ سالگی او نام خانوادگی مادر خود کاسپاریان را به صورت روسی شده کاسپاروف انتخاب کرد.

در ۱۹۸۴ مسابقات جهانی میان آناتولی کارپف قهرمان جهان و گاری کاسپاروف در مسکو با ۴۸ بازی (روی هم ۳۰۰ ساعت) انجام شد. قانون مسابقه این‌ گونه بود که هر شطرنجبازی شش بار پیروز میشد؛ قهرمان جهان شود و نتایج مساوی تأثیری در نتیجه نداشت. نتایج مساوی امتیازی نداشت. کارپف به سرعت توانست چهار بر صفر از کاسپارف پیشی بگیرد. در ادامه کاسپاروف روش بازی خود را تغییر داد و به دنبال تساوی در بازی‌های بعدی بود. با طولانی شدن مسابقات آثار فرسایش جسمی و روحی در کارپف که مسن‌تر بود، آشکار شد و کاسپاروف توانست با چند برد فاصله خود را با حریف کم کند. کارپف در آن مسابقات حدود ۱۱ کیلو وزن کم کرد و چند بار در بیمارستان بستری شد.

سرانجام پس از ۴۸ بازی که روی هم ۳۰۰ ساعت به درازا کشید، فدراسیون جهانی شطرنج پا در میانی و اعلام کرد که برای «حفظ سلامت هر دو بازیکن» ناچار است مسابقات را تعطیل کند. بسیاری از کارشناسان شطرنج جهان که می‌دیدند کاسپاروف کاملاً سرحال است، معتقد بودند که این تصمیم صرفاً برای جلوگیری از شکست کارپف اتخاذ شده است. کاسپاروف بعدها در زندگینامه خود تحت عنوان «بازی سیاسی» که در سال ۱۹۸۷ منتشر شد، فدراسیون شطرنج جهان و شوروی را متهم کرد که علیه او دسیسه‌ چینی کرده‌ اند.

دور بعدی مسابقات در اکتبر سال ۱۹۸۵ بار دیگر در مسکو برگزار شد. در این دور قواعد مسابقات تغییر کرده و به روش قبلی برگشته بود و به ۲۴ بازی محدود می‌شد. هر بُرد یک امتیاز و هر مساوی نیم امتیاز داشت. کارپف به عنوان قهرمان جهان فقط به ۱۲ امتیاز نیاز داشت ولی کاسپاروف باید حداقل به ۵ / ۱۲ امتیاز دست می‌یافت تا قهرمان جهان شود. این مسابقات سرانجام در میان هیجان عمومی شطرنج‌ دوستان جهان، با نتیجهٔ ۱۳ بر ۱۱ به سود کاسپاروف پایان یافت و او با ۲۲ سال سن به عنوان جوانترین شطرنجباز تاریخ تاج قهرمانی را بر سر گذاشت.

کاسپاروف پس از این موفقیت سه بار به ترتیب در سال‌های ۱۹۸۶ (در لندن و لنینگراد)، ۱۹۸۷ (در سویا) و ۱۹۹۰ (در نیویورک و لیون) از مقام قهرمانی خود در برابر کارپف دفاع کرد.

برای نخستین بار در تاریخ، یک رایانه با نام دیپ بلو ساخته شرکت آی‌ بی ‌ام توانست گاری کاسپاروف؛ قهرمان شطرنج جهان را در سال ۱۹۹۷ شکست دهد.
وی در سال ۱9۹۹ در یک مسابقه از طریق اینترنت در مقابل «تیم جهان» شرکت کرد. اعضای هدایت‌کننده این تیم چند استاد بزرگ شطرنج بودند، هرکس می‌توانست از طریق اینترنت در بازی  شرکت کند و پیشنهادی برای حرکت بعدی «تیم جهان» ارائه دهد. بهترین پیشنهاد که بیشترین آراء را به خود اختصاص می‌داد، به عنوان حرکت بعدی به ثبت می‌رسید. این مسابقه سخت و طولانی سرانجام پس از چهار ماه و ۶۲ حرکت با پیروزی کاسپاروف به پایان رسید و «تیم جهان» شکست را پذیرفت.

وی در جوانی در دهه ۸۰ از منتقدان نظام شوروی بود. همچنین وی از گورباچف به دلیل عملکرد ضعیف در نزاع جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ انتقاد کرده است. کاسپاروف در سال ۱۹۹۰ یکی از تشکیل ‌دهندگان حزب دموکراتیک روسیه بود. وی معاون دبیر کل حزب بود ولی بعدها به دلیل انتقاداتی که از برنامه این حزب داشت از آن کناره گیری کرد. کاسپاروف پس از کناره ‌گیری از شطرنج حرفه‌ای در سال ۲۰۰۵ بار دیگر به فعالیت سیاسی در روسیه روی آورد و از جمله اقدام به تأسیس جریانی به نام "روسیه دیگر" کرد ولی مقامات کراملین اجازه ندادند که کاسپاروف با این تشکیلات در انتخابات سال ۲۰۰۸ در روسیه شرکت کند. آنان معتقد بودند که «روسیه دیگر» یک حزب واقعی نیست.

گری کاسپاروف در ادامه انتقادهای تندش علیه پوتین، وی را در مورد بازیهای المپیک زمستانی با هیتلر مقایسه کرد و برنامه پوتین برای برگزاری المپیک در سوچی را نیز چیزی ندانست جز ارضای جاه‌ طلبی ‌های شخصی او و تلاشش برای ساخت روسیه‌ ای بهتر را زیر سؤال برد.

وزارت کشور کرواسی طی بیانیه‌ای اعلام کرد گری کاسپاروف قهرمان شطرنج سابق جهان، اهل روسیه؛ که اکنون از فعالان مخالف دولت این کشور محسوب می‌شود، شهروندی کرواسی را کسب کرده است. کاسپاروف که به دلیل حمایت علنی از کرواسی در جنگ دهه ۱۹۹۰ مشهور شده است توانست شهروندی این جمهوری یوگسلاوی سابق را به دست آورد. وی که از منتقدان شدید ولادیمیر پوتین رئیس‌ جمهور روسیه است. طی سال ۲۰۱۳ تابستان را در کرواسی گذرانده است و خانه ‌ای نیز در ماکارسکا در سواحل جنوبی کرواسی دارد. کاسپارف قصد دارد در منطقه گردشگری اوپاتیا در شمال آدریاتیک یک مدرسه شطرنج افتتاح کند.