سومین قهرمان رسمی شطرنج مردان جهان - خوزه رائول کاپابلانکا

خوزه رائول کاپابلانکا (José Raúl Capablanca)  متولد 19 نوامبر 1888 و درگذشته ی 8 مارس 1942 ؛ شطرنجباز و دیپلمات اهل کوبا بود. او قهرمان شطرنج جهان از سال ۱۹۲۱ تا سال ۱۹۲۷ بود. استعداد ذاتی او در بازی شطرنج و توانایی او در حل مسائل و موفقیت در پوزیسیونهای پیچیده او را یکی از مهمترین شطرنجبازان تاریخ کرده است.

کاپا نخستین شخصی بود که خطر تبدیل شطرنج به یک بازی متکی بر حافظه و خالی شدن از حرکات خلاقانه و مساویهای پیاپی در بازی‌های مهم شطرنج را پیش بینی کرد و پیرو آن صفحه جدیدی را برای شطرنج طراحی کرد که ده ستون و هشتاد خانه داشت و از دو مهره جدید که یکی توانایی حرکت هم به شکل رخ و هم به شکل اسب (سمت شاه) و دیگری هم به شکل فیل و هم به شکل اسب (سمت وزیر) را داشت، برخوردار بود.

كاپابلانكا بهترين شطرنجباز فطرى در تاريخ بود. استعداد و نبوغ او در بازى موضعى و مهارت او در پايان بازى، الهام بخش گروهى از معاصران و جانشينان از فلور و اسميسلوف تا فيشر و كارپف بوده است. برخلاف رسم معمول جهان ورزش-كه تعريف از حريفان اغلب معدود و با رشك ورزى همراه است-او صادقانه به شناخت كاملى از ديگر قهرمانان جهان كه با او بازى كرده و او را ميشناختند دست يافت.

ماكس ايووه او را اينگونه می نامد: بى همتا در آخر بازى و در بازى پوزيسيونى.

باتوينيك به عنوان يك متخصص فنى بى رقيب در مورد او نوشت: او بزرگترين نابغه بود و بهترين تأثير را نسبت به ساير قهرمانانى كه ملاقات كرده ام بر من گذاشت.
آلخين، اگر چه مدت پانزده سال با كاپابلانكا صحبت نميكرد، او را به عنوان بزرگترين استعداد شطرنج مورد تمجيد و ستايش قرار ميدهد.
زمانيكه لاسكر ميگويد:‍ من شطرنجبازان زيادى را مى شناسم اما فقط يك نفر نابغه بود: "كاپابلانكا"، ميتوان گفت هيچكس همپاى او هرگز وجود نخواهد داشت .

كاپابلانكا در ۳۰ تورنمنت از مجموع ۳۵ تورنمنت كه بازى كرد مقام اول يا دوم را بدست آورد و در طول عمرش از مجموع ۵۷۶ مسابقه كه برگزار نمود تنها ۳۵ بازى را واگذار كرد – اين شامل يك دوره ۸ ساله (19۲۴-۱۹۱۶) بدون حتى يك شكست است، نسبت باختهاى او روی هم رفته حدود ۵/۵ درصد و تقريباً نصف باختهاى لاسكر و آلخين بود – و بعدها فقط در عالى ترين دوران فيشر و كارپف چنين نتيجه اى بدست آمد. كاپا، آنگونه كه دنياى شطرنج او را مى ناميد، ذاتاً خوشبخت بود نه فقط بخاطر نبوغ خارق العاده اش بلكه به جهت افسون و جذبه شخصيتش. همه اين عوامل از او يك سفير طبيعى براى كوبا، سرزمين بومى‌ اش ساخت و به عنوان نماينده تام الاختيار سيار براى بسط و توسعه حسن نيت كشورش برگزيده شد. كاپا به نحو درخشانى براى اين وظيفه مجهز شده بود. وى قدرتمند و سرشار از توانمندى و اطمينان در استعداد خودش بود. او شخصيتى برازنده و دلپذير و عاشقى خردمند بود.

نيم قرن قبل از ظهور فيشر، كاپا تنها استاد بزرگ شطرنج در غرب بود كه نامش را مردم ميدانستند و در گروه هاى بيشمار براى ديدن مسابقاتش ميامدند. براى چند دهه بطور مرتب در سراسر جهان گردش و در مسابقات سیمولتانه (همزمان) شركت ميكرد، خيلى سريع بازى ميكرد و امتيازات بالائى – حتى زمانيكه حريف قوى بود – بدست مياورد. با استانداردهاى شطرنج، كاپابلانكا فطرتاً شطرنجباز بدنيا آمد.
نحوه حركت مهره ها را در چهار سالگى پيش خود ياد گرفت و در دوازده سالگى در مسابقه با قهرمان هاوانا برنده شد. در هجده سالگى قبل از بازى در يك واقعه بين المللى مهم، قهرمان آينده آمريكا –مارشال– را در يك مسابقه با نتيجه ۱-۸ شكست داد و در پى كسب اين نتيجه قوى، به تورنمنت بين المللى بزرگ سن سباستين ۱۹۱۱ دعوت شد. دكتر برونشتاين، يكى از رقباى مشهور، به شركت اين بازيكن ناشناس اعتراض كرد. در گزارش بازى ها آمده است كه كاپابلانكا به نحو درخشانى در دور نخست او را شكست داد .

او قصد داشت خود را به عنوان رقيب لاسكر تعيين نمايد. كاپا سپس به سفر دور اروپا رفت و مقام اول استادان را در دو مسابقه كوتاه بدست آورد. او تقريباً تمام آنها را شكست داد.
لاسكر به خطر افتادن عنوانش از جانب اين حريف جوان خطرناك را احساس كرد. اما با وجود تقاضاى رو به افزايش مردم، از ترتيب يك مسابقه تا آغاز جنگ جهانى اول و پايان موقتى فعاليت هاى شطرنجى اجتناب كرد. اما وقتى بازيهاى بين المللى از سر گرفته شد و كلوپ شطرنج هاوانا ترتيب يك جايزه بيست هزار دلارى را داد، لاسكر كه به خاطر جنگ فقير شده بود موافقت خود را براى شركت در مسابقه اعلام نمود.او تمام مسابقه ها را با بى ميلى بازى كرد و كاپا قهرمان جهان شد. با نتيجه ۴ برد و ۱۰ مساوى از يك سرى مسابقه كه در اصل براى ۲۴ بازى برنامه ريزى شده بود.

موفقيت هاى آسان كاپابلانكا با پيروزيهاى قانع كننده در تورنمنت هاى بزرگ لندن ۱۹۲۲ و نيويورک ۱۹۲۷ ادامه يافت، در حاليكه هماورد او آلخين در هر دو واقعه مقام دوم را بدست آورد. مسابقه آنها بر سر عنوان جهانى با ۳۴ بازى به طول انجاميد. در پايان، آلخين در ميان شگفتى با نتيجه ۳-۶ و با ۲۵ مساوى برنده شد. افسانه شكست ناپذيرى كاپا به پايان رسيد. توضيح مرسوم براى نتيجه بازى ها اينست كه كاپابلانكا كه حساب نتيجه ديدار قبلى اش مقابل آلخين ۰-۸ با ۷ مساوى بود، اينبار حريفش را بيش از حد دست كم گرفت. در حاليكه آلخين خود را به شدت ديوانه وارى آماده كرده بود. اما در حقيقت مسابقه ثابت كرد تركيبى از بازى هاى راكد، اغلب مساوى هاى كوتاه مدت و پيروزى هاى قاطع ناشى از عدم دقت حريف بوده است. كاپابلانكا هرگز شكستش را نپذيرفت و بقيه عمرش را صرف سخنرانى درباره ”عنوان من” و بحث هاى بيهوده راجع به حق بازگشتش كرد. در سال ۱۹۳۶ در تورنمنت مسكو اول شد اما نتوانست برترى مطلق سالهاى ۱۹۲۰ را دوباره برقرار نمايد. آنچه نمايشش را ادامه داد استحكام ، ظرافت و زيبائى طرح ها و آگاهى او در چگونگى تعويض مهره ها بود. مهمترين درس بازيهاى كاپابلانكا ارزش برتريهاى كوچك است مثل يك شاه فعال، كنترل ستون آزاد و آرايش عالى پياده اى.
كاپابلانكا در سال ۱۹۴۲ در حاليكه فقط ۵۴ سال داشت بر اثر سكته قلبى در باشگاه شطرنج منهتن درگذشت. براى بزرگداشت او هر ساله در زادگاهش كوبا تورنمنت يادبود كاپابلانكا برگزار ميگردد. بازى هاى او هميشه نمونه و سر مشقى براى بازيكنان جوانى كه در طلب استادى هنر شطرنج پوزيسيونى هستند، ميباشد.