بابی فیشر نابغه ای با حافظه ای باور نکردنی

شطرنج باز نابغه‌ ای كه در اوج قدرت‌ نمایی شطرنجبازان روس، تاج و تخت قهرمانی جهان را از چنگ آنها خارج كرد و بر بام شطرنج جهان ايستاد.

رابرت جيمز فيشر معروف به بابي فيشر در تاريخ 9 مارچ 1943 در بيمارستان مايكل ريس در شيكاگوي آمريكا ديده به جهان گشود. پدر او كه گرهارد نام داشت در سال 1909 در برلين آلمان متولد شده بود و يك متخصص بيوفيزيك بود. مادر بابي هم رجينا وندر نام داشت. پدر و مادر بابي زماني كه او تنها دو سال داشت از يكديگر جدا شدند و مادرش كفالت او و خواهر 7 ساله‌اش را به عهده گرفت. مادر بابي پرستار بود و مي‌خواست كه از دانشگاه نيويورك مدرك كارشناسي ارشد پرستاري خود را دريافت كند. به همين دليل، آن‌ها به بروكلين در نيويورك نقل مكان كردند و از همان جا بود كه داستان زندگي يكي از بزرگ‌ترين شطرنج‌بازان تاريخ آغاز شد.

بابي و خواهرش اولين بار در مي 1949 يعني زماني كه شش و يازده سال داشتند يك شطرنج هديه گرفتند و از همان زمان بود كه نحوه حركت مهره‌ها را از روي دستورالعملي كه همراه شطرنج بود آموختند. بابي با وجود آنكه فقط شش سال داشت، كاملا مجذوب بازي شطرنج شد و با حل كردن مسئله‌هاي پيچيده آن احساس رضايت و خوشحالي مي‌كرد. در هفت سالگي آن قدر در شطرنج غرق شده بود كه مادرش احساس نگراني مي‌كرد. مادر بابي درباره او گفته بود: پسرم به هيچ چيز ديگري غير از شطرنج علاقه ندارد و بقيه بچه‌ها هم علاقه‌اي به بازي كردن با او ندارند.

مادر بابي در روزنامه‌هاي محلي يك آگهي منتشر كرد تا براي پسرش يك حريف هم سن و سال خودش پيدا كند. بابي در تاريخ 17 ژانويه 1951 يعني در هشت سالگي در يك ديدار سيمولتانه (همزمان) مقابل ماكس پاوي قهرمان سابق شطرنج بازي كرد و ظرف 15 دقيقه مغلوب شد. وي چند هفته بعد، به باشگاه شطرنج بروكلين پيوست و هر هفته در روزهاي جمعه در رقابت‌هاي شطرنج اين باشگاه شركت مي‌كرد.

بابي فيشر در سال 1953 در 10 سالگي در اولين تورنمنت شطرنج زندگي‌اش شركت كرد و پنجم شد. وي در ژوئن 1955 به باشگاه شطرنج منهتن پيوست و قهرمان كلاس C و پس از آن كلاس B رقابت‌هاي آن باشگاه را كسب كرد. فيشر در باشگاه منهتن اغلب فرصت پيدا مي‌كرد كه مقابل بزرگ‌ترين اساتيد شطرنج جهان بازي كند. رشوسكي استاد بزرگ و نابغه شطرنج جهان در آن زمان يك مسابقه سيمولتانه چشم بسته برگزار كرد و فيشر با شركت در آن مسابقه موفق شد مقابل اين استاد بزرگ به پيروزي برسد. فيشر در جولاي آن سال در رقابت‌هاي قهرماني شطرنج جوانان آمريكا در لينكلن شركت كرد و دو پيروزي،‌ شش تساوي دو شكست كسب كرد، او در همان زمان در رقابت‌هاي شطرنج سريع جوانان به مقام سوم رسيد.

بابي فيشر در مارچ 1956 به همراه باشگاه شطرنج لاگ كابين به كوبا سفر كرد و در باشگاه كاپابلانكا يك مسابقه سيمولتانه ترتيب داد.

فيشر در همان زمان توسط فدراسيون شطرنج ايالات متحده رنكينگ 1726 را كسب كرد. وي در ماه آپريل در رقابت‌هاي قهرماني كلاس A باشگاه منهتن به عنوان قهرماني دست يافت. فيشر در ماه مي در رقابت‌هاي قهرماني آماتوري آمريكا كه در اسبوري پارك نيوجرسي برگزار مي‌شد شركت كرد و با سه پيروزي،‌ دو تساوي و يك شكست به كار خود پايان داد. وي كه در آن زمان تنها 13 سال داشت، جوان‌ترين شطرنج‌باز آن رقابت‌ها بود.

اين نابغه‌ي عرصه‌ي شطرنج در جولاي 1956 در رقابت‌هاي قهرماني شطرنج جوانان آمريكا در فيلادلفيا با هشت پيروزي، يك تساوي و يك شكست قهرمان شد. در اين زمان ريتينگ او به 1830 افزايش يافته بود. او كه در زمان قهرماني در اين رقابت‌ها 13 سال و 4 ماه داشت جوان‌ترين شطرنج‌بازي است كه به قهرماني اين مسابقه‌ها دست يافته است. فيشر چند هفته بعد در پنجاه و هفتمين دوره رقابت‌هاي آزاد آمريكا در اوكلاهاما سيتي شركت كرد و با پنج پيروزي و هفت تساوي در رده‌هاي چهارم تا هشتم قرار گرفت. وي در سپتامبر آن سال در رقابت‌هاي آزاد كانادا در مونترال به رده هشتم رسيد و در ماه اكتبر هم در تورنمنت روزنوالت در نيويورك هشتم شد. وي در اين زمان مقابل دونالد برن يكي از مطرح‌ترين شطرنج‌بازان آمريكايي كه داراي ريتينگ 2530 بود قرار گرفت و موفق شد او را شكست دهد. شكست قهرمان شطرنج آمريكا مقابل يك شطرنج‌باز گمنام 13 ساله تعجب همگان را برانگيخت و موجب شد كه به اين مسابقه لقب «بازي قرن» داده شود.

فيشر در ماه نوامبر در رقابت آزاد ايالت‌هاي شرق آمريكا كه به ميزباني واشنگتن دي سي برگزار مي‌شد در رده دوم تا پنجم قرار گرفت. وي در دسامبر همان سال در رقابت‌هاي شطرنج فوق سريع قهرمان شد و در مسابقه‌هاي قهرماني باشگاه منهتن در رده چهارم قرار گرفت.

فيشر در مارچ 1957 در دو بازي مقابل ماكس اويوه قهرمان سابق جهان قرار گرفت كه يك بازي را واگذار كرد و در يك بازي به تساوي دست يافت. وي در ماه آپريل عنوان قهرماني ليگ متروپليتن نيويورك را به خود اختصاص داد و در جولاي نيز در رقابت‌هاي آزاد نيووسترن در رده ششم ايستاد. وي چند روز بعد در رقابت‌هاي قهرماني جوانان آمريكا شركت كرد و يك بار ديگر قهرمان شد. وي همچنين عنوان قهرماني رقابت‌هاي شطرنج سريع جوانان را به خود اختصاص داد.

فيشر در ماه آگوست در پنجاه و هشتمين دوره رقابت‌هاي شطرنج آزاد آمريكا به طور مشترك اول شد و 750 دلار جايزه گرفت. فدراسيون شطرنج آمريكا در اين زمان ريتينگ فيشر را به 2231 ارتقا داد و به اين ترتيب او در 14 سالگي تبديل به جوان‌ترين شطرنج بازي شد كه در آن زمان در آمريكا به درجه استادي مي‌رسيد. فيشر در ماه سپتامبر قهرمان رقابت‌هاي آزاد نيوجرسي شد و در دسامبر همان سال هم عنوان قهرماني رقابت‌هاي آزاد نرث سنترال را از آن خود كرد. بابي فيشر در 10 ژانويه 1958 زماني كه 14 سال و 9 ماه داشت در رقابت‌هاي قهرماني آمريكا به مقام اول رسيد. پس از اين قهرماني بود كه ريتينگ او به 2626 ارتقا پيدا كرد.

در اين زمان بابي فيشر به استثناي تورنمنت سانتا مونيكا در سال 1966، در ساير تورنمنت‌هاي آمريكا كه در آن شركت مي‌كرد به قهرماني مي‌رسيد. وي در اين زمان در حالي كه تنها 15 سال داشت عنوان استاد بزرگي شطرنج را كسب كرد. وي در همين زمان تبديل به جوان‌ترين شطرنج‌بازي شد كه نامزد كسب عنوان قهرماني جهان شده است. وي در سال 1959 يك بار ديگر قهرماني خود را در آمريكا تكرار كرد.

بابي فيشر در اين زمان مدرسه را ترك كرد تا تبديل به يك شطرنج‌باز حرفه‌اي شود. پرونده آكادميك او نشان مي‌دهد كه ضريب هوشي (IQ) بابي فيشر 180 بوده و قدرت حافظه بسيار بالايي داشته است. وي در چند ماه آينده به موفقيت‌هاي خود در تورنمنت‌هاي مختلف آمريكايي و بين‌المللي ادامه داد. اين موفقيت‌ها باعث شد كه فدراسيون شطرنج آمريكا ريتينگ فيشر را به 2636 افزايش دهد و او در يك قدمي رشوسكي كه داراي ريتينگ 2693 بود قرار گيرد.

فيشر در سال 1960 باز هم قهرمان آمريكا شد و در ادامه موفقيت‌هاي خود در چند تورنمنت بين‌المللي در آرژانتين، ايسلند و سوئيس به قهرماني رسيد. وي در همين زمان به همراه تيم ايالات متحده در ميز يك المپياد شطرنج در لايپزيك شركت كرد و 10 پيروزي، شش تساوي و دو شكست در كارنامه خود ثبت كرد. در اين زمان، ريتينگ او باز هم افزايش يافت و به 2641 رسيد.

فيشر در ژانويه 1961 يك بار ديگر قهرمان آمريكا شد. وي در جولاي آن سال در يك سري مسابقه مقابل رشوسكي قرار گرفت و با دو پيروزي، هفت تساوي و دو شكست،‌ با او به تساوي رسيد. وي در اين زمان در مصاحبه با روبرت كنت‌ول خبرنگار آمريكايي پيش‌بيني كرد كه در آينده قهرمان جهان خواهد شد. فيشر در مارچ 1962 در رقابت‌هاي اينترزونال كه در استكهلم برگزار شد به قهرماني رسيد. اين اولين باري بود كه شطرنج‌بازي از كشوري غير از اتحاد جماهير شوروي سابق قهرمان رقابت‌هاي اينترزونال مي‌شد.

وي در اكتبر 1962 يك بار ديگر روي ميز يك تيم آمريكا در المپياد شطرنج وارنا نشست و هشت پيروزي، شش تساوي و سه شكست حاصل كار او بود. در اين زمان ريتينگ فيشر به 2687 افزايش پيدا كرد.

بابي فيشر در ژانويه 1963 همچون سال‌هاي قبل قهرمان آمريكا شد. وي در اين زمان به تباني شطرنج‌بازان روسي با يكديگر در تورنمنت‌هاي بين‌المللي معترض بود و اعلام كرد كه تا زماني كه جلوي اين كار گرفته نشود در هيچ يك از تورنمنت‌هاي فيده شركت نخواهد كرد.

در نوامبر آن سال قرار بود كه فيشر در يك مسابقه سيمولتانه مقابل چهارصد حريف رقابت كند ولي اين مسابقه به دليل ترور جان. اف . كندي رييس جمهور آمريكا به تعويق افتاد. در اين زمان ريتينگ آمريكاي او براي اولين بار كاهش يافت و به 2685 رسيد. فيشر در ژانويه 1964 با يازده پيروزي از عنوان قهرماني خود در آمريكا دفاع كرد. وي در ساير ماه‌هاي آن سال در رقابت‌هاي مختلف سيمولتانه شركت كرد.

ريتينگ بين‌المللي شطرنج‌بازان اولين بار در سال 1964 توسط آرپاد الو طراحي شد. فيشر و پتروسيان با 2690 امتياز در صدر اين فهرست قرار گرفته بودند. در اين زمان ريتينگ او در آمريكا 2734 بود. در آگوست 1965 ، فيشر به وسيله يك دستگاه تله تايپ از باشگاه شطرنج‌ مارشال در نيويورك در رقابت‌هاي كاپابلانكاي كوبا شركت كرد و در ماه دسامبر نيز بار ديگر قهرمان آمريكا شد تا ريتينگ او در آمريكا به 2734 افزايش يابد.

فيشر در نوامبر 1966 در ميز يك تيم آمريكا در هفدهمين المپياد شطرنج جهان در هاوانا نشست و 14 پيروزي، دو تساوي و يك شكست حاصل كار او بود و در ماه دسامبر براي هشتمين بار قهرمان آمريكا شد.

بابي فيشر به قهرماني‌هاي خود در رقابت‌هاي مختلف داخلي و خارجي ادامه مي‌داد. وي در سال 1969 كار نوشتن كتاب خود را با عنوان «60 بازي خاطره‌انگيز من» به پايان رساند. وي در آپريل 1970 در مسابقه «شوروي مقابل ساير كشورهاي جهان» روي ميز دو به رقابت پرداخت و با دو پيروزي و دو تساوي موفق شد پتروسيان را شكست دهد.

وي سپس در رقابت‌هاي غير رسمي شطرنج فوق سريع پنج دقيقه‌اي قهرماني جهان در يوگوسلاوي شركت كرد و با 17 پيروزي، چهار تساوي و يك شكست به عنوان قهرماني دست يافت. فيشر پس از اين تورنمنت تك تك حركات خود و حريفانش در اين 22 مسابقه را از حفظ بيان كرد كه بالغ بر هزار حركت مي‌شد. وي در سپتامبر همان سال يك بار ديگر روي ميز يك تيم آمريكا در نوزدهمين المپياد شطرنج جهان در سوئيس نشست. بابي فيشر در سال‌هاي 1970 ، 1971 و 1972 جايزه اسكار شطرنج را به خود اختصاص داد.

وي در اين زمان در رقابت‌هاي انتخابي براي برگزيدن حريف قهرمان جهان با نتايج جالب توجه 6 بر صفر از سد مارك تايمانوف و نبت لارسن گذشت و در ديدار نهايي نيز در بوينس آيرس مقابل تيگران پتروسيان پنج بار پيروز شد، سه بار مساوي كرد و يك بار شكست خورد تا نامزد كسب عنوان قهرمان جهان شود. در اين زمان ريتينگ او در آمريكا به 2825 رسيد. فيشر در 11 جولاي 1972 رقابت خود را با بوريس اسپاسكي براي تصاحب عنوان قهرماني جهان آغاز كرد. وي سرانجام در سپتامبر 1972 موفق شد با كسب هفت پيروزي، يازده تساوي و سه شكست مقابل اسپاسكي به طور رسمي قهرمان شطرنج جهان شود. آخرين ريتينگ او در آمريكا 2810 و ريتينگ فيده او 2785 بود.

بابي فيشر در 3 آپريل 1975 عنوان قهرماني جهان خود را به آناتولي كارپف روس واگذار كرد. وي در سال 1977 سه بار مقابل برنامه كامپيوتري گرينبالت دانشگاه MIT مسابقه داد. وي در اين زمان 250 هزار دلار دريافت كرد تا در هتلي در لاس وگاس يك مسابقه برگزار كند و 3 ميليون دلار ديگر هم براي حضور در تورنمنتي در فيليپين دريافت كرد.

فيشر در سال 1978 يك شكايت 3.2 ميليون دلاري عليه يك نشريه آمريكايي مطرح كرد. وي مدعي شده بود كه مسئولان اين نشريه مكالمات او را بدون اجازه ضبط كرده‌اند.

اين قهرمان سابق شطرنج جهان در تاريخ 26 مي 1981 به اشتباه به عنوان يك سارق بانك دستگير شد. يك افسر پليس كه فيشر را به دليل شباهت ظاهري با يك مجرم تحت تعقيب اشتباه گرفته بود، او را بازداشت كرد. فيشر بعدا مدعي شد كه در بازداشتگاه تحت شكنجه قرار گرفته تا اعتراف كند.

بابي فيشر در سال 1988 يك ساعت ديجيتال براي شطرنج طراحي كرد كه به ازاي هر حركت، دو دقيقه به زمان شطرنج‌باز اضافه مي‌كرد. وي در اول سپتامبر 1992 از بازنشستگي 20 ساله خود خارج شد و در يوگوسلاوي يك نشست خبري برگزار كرد. در اين زمان وزارت خزانه‌داري آمريكا به فيشر هشدار داد كه اگر در يوگوسلاوي بازي كند، تحريم‌هاي آمريكا عليه اين كشور را زير پا گذاشته است اما فيشر توجهي نكرد.

وي از 30 سپتامبر در يك سري مسابقه شطرنج مقابل بوريس اسپاسكي رقيب قديمي خود قرار گرفت و در پايان اين مسابقه‌ها در 11 نوامبر، با 10 پيروزي، 15 تساوي و 5 شكست موفق شد اسپاسكي را يك بار ديگر مغلوب كند. وي به دليل اين پيروزي 3 ميليون و 650 هزار دلار جايزه دريافت كرد. بي‌توجهي فيشر به هشدار دولت آمريكا، كار دستش داد و دادگاهي در آمريكا او را به تحمل 10 سال حبس و پرداخت 250 هزار دلار جريمه محكوم كرد. وي علاوه بر اين محكوم شد كه مبلغ جايزه خود در يوگوسلاوي را به وزارت خزانه‌داري آمريكا بازگرداند. فيشر هيچ گاه براي اجراي اين حكم به آمريكا بازنگشت.

فيشر نوع جديدي از شطرنج را ابداع كرد كه در آن مهره‌ها به صورت تصادفي چيده مي‌شدند و به اين ترتيب، دانش قبلي شطرنج‌بازان نقشي در ميزان موفقيت آن‌ها نداشت. وي از لحاظ سياسي موضوع گيرهاي تندي عليه دولت آمريكا داشت و به مناسبت‌هاي مختلف به انتقاد از سياست خارجي آمريكا و حمايت اين كشور از اسرائيل مي‌پرداخت. وي تا آنجا پيش رفت كه يك بار اظهار اميدواري كرده بود نظاميان آمريكايي با يك كودتا دولت اين كشور را ساقط كنند.

فيشر حتي يك بار نامه‌اي به اسامه بن لادن نوشت و در آن با او ابراز همدردي كرد. وي در اين نامه نوشته بود: اجازه بده خودم را معرفي كنم. من بابي فيشر هستم، قهرمان شطرنج جهان. اول از همه بايد بداني كه من در نفرتي كه از دولت جنايتكار اسرائيل و حامي اصلي‌اش يعني دولت آمريكا داري با تو شريكم. ما يك چيز مشترك ديگر هم داريم و آن فراري بودنمان از دست سيستم قضايي آمريكا است.

موضع‌گيري‌هاي تند فيشر باعث شد كه فدراسيون شطرنج ايالات متحده در سال 2001 عضويت او را به طور دائم لغو كند.

بابي فيشر در اواخر عمر خود در ايسلند سكونت داشت. وي مدت‌ها داراي يك بيماري ناشناخته بود. فيشر در اكتبر و نوامبر 2007 به دليل نارسايي كليه در بيمارستاني در ايسلند بستري شد اما قبول نكرد كه تحت مداواي طولاني مدت قرار بگيرد و به همين دليل به خانه بازگشت. نابغه شطرنج جهان سرانجام در 17 ژانويه 2008 در 65 سالگي درگذشت و در گورستان كليسايي در ايسلند به خاك سپرده شد.